W kalendarzu chrześcijańskim ostatni czwartek przed Wielkim Postem (czyli 52 dni przed Wielkanocą), znany także jako zapusty. Tłusty czwartek rozpoczyna ostatni tydzień karnawału. W Polsce oraz w katolickiej części Niemiec, wedle tradycji, w tym dniu dozwolone jest objadanie się.
Ponieważ data tłustego czwartku zależy od daty Wielkanocy, dzień ten jest świętem ruchomym. Następny czwartek jest czwartkiem po Środzie Popielcowej i należy do okresu Wielkiego Postu, podczas którego chrześcijanie ze względów religijnych (pokutnych), jako przygotowanie do Świąt Wielkanocy powinni zachowywać wstrzemięźliwość jako wyraz umartwienia. Tłusty Czwartek może wypaść pomiędzy 29 stycznia a 4 marca.
Najpopularniejsze potrawy to pączki i faworki, zwane również w niektórych regionach chrustem lub chruścikami. Dawniej objadano się pączkami nadziewanymi słoniną, boczkiem i mięsem, które obficie zapijano wódką.
Staropolskie przysłowie mówi: „Powiedział Bartek, że dziś tłusty czwartek, a Bartkowa uwierzyła, dobrych pączków nasmażyła”. Według jednego z przesądów, jeśli ktoś w tłusty czwartek nie zje ani jednego pączka – w dalszym życiu nie będzie mu się wiodło.
Geneza tłustego czwartku sięga pogaństwa. Był to dzień, w którym świętowano odejście zimy i nadejście wiosny. Ucztowanie opierało się na jedzeniu tłustych potraw, szczególnie mięs oraz piciu wina, a zagryzkę stanowiły pączki przygotowywane z ciasta chlebowego i nadziewane słoniną. Rzymianie obchodzili w ten sposób raz w roku tzw. „tłusty dzień”.
W specyficzny sposób obchodzono tłusty czwartek w Małopolsce. Nazywany on był wówczas combrowym czwartkiem. Według legendy nazwa pochodzi od nazwiska żyjącego w XVII wieku krakowskiego burmistrza o nazwisku Comber, będącego prawdopodobnie postacią fikcyjną, człowieka złego i surowego dla kobiet mających swoje kramy i handlujących na krakowskim rynku. Mówiono: „Pan Bóg wysoko a król daleko, któż nas zasłoni przed Combrem”. Umrzeć miał on w tłusty czwartek. W każdą rocznicę śmierci przekupki na targu urządzały więc huczną zabawę i tańce. Podczas zabawy zaczepiały przechodzących tamtędy mężczyzn, których zmuszały do tańca lub do oddawania wierzchniej odzieży w zamian za krzywdy, jakie wyrządził Comber.
Około XVI wieku w Polsce pojawił się zwyczaj jedzenia pączków w wersji słodkiej. Wyglądały one nadal nieco inaczej niż obecnie – w środku miały bowiem ukryty mały orzeszek lub migdał. Ten, kto trafił na taki szczęśliwy pączek, miał cieszyć się dostatkiem i powodzeniem.
Władysław Broniewski
Tłusty czwartek
Góra pączków, za tą górą
tłuste placki z konfiturą,
za plackami misa chrustu,
bo to dzisiaj są zapusty.
Przez dzień cały się zajada,
a wieczorem maskarada:
Janek włożył ojca spodnie,
choć mu bardzo niewygodnie,
Zosia – suknię babci Marty
I kapelusz jej podarty,
Franek sadzy wziął z komina,
Bo udawać chce Murzyna.
W tłusty czwartek się swawoli,
później czasem brzuszek boli.
PRZEPISY NA TŁUSTY CZWARTEK
Lany chrust I
Składniki:
200 g mąki pszennej, najlepiej tortowej
150 ml mleka
3 jajka
2 opakowania cukru wanilinowego
szczypta soli
olej, smalec do głębokiego smażenia
cukier puder do posypania
Same białka ubijamy na sztywno, z odrobiną soli. Żółtka ubijamy z cukrami na jasną, puszystą masę, następnie dodajemy do niej, na zmianę, po trochę mleka i mąki. Następnie zmiksowane ciasto delikatnie łączymy z pianą z białek. Ciasto przekładamy do rękawa cukierniczego i wyciskamy na mocno rozgrzany tłuszcz, tworząc zawijasy. Po chwili obracamy je i smażymy z drugiej strony. Wyjęty z oleju chrust wykładamy na ręcznik papierowy, następnie oprószamy cukrem pudrem. Najlepiej smakuje lekko ciepły, prosto po usmażeniu…
Lany chrust II
Składniki:
2 szklanki mąki
1 szklankę mleka
szczyptę soli
1 łyżka cukru
1 łyżeczka proszku do pieczenia
1 łyżeczkę spirytusu
2 jajka
cukier puder do posypania
Wszystkie składniki ciasta dokładnie miksujemy, przekładamy do woreczka (dla ułatwienia, wcześniej woreczkiem można wyłożyć wysokie naczynie). Rozgrzewamy tłuszcz (może być na patelni), odcinamy niewielki róg woreczka i wyciskamy ciasto w kształcie „ślimaczków”na gorący tłuszcz. Smażymy z obu stron, na złoty kolor. Przekładamy na ręcznik papierowy, posypujemy cukrem pudrem.
Szybkie oponki z serkiem homogenizowanym
Składniki:
2 szklanki mąki
szczypta soli
2 serki homogenizowane (małe, np. Danio)
2 łyżki cukru
1 cukier wanilinowy
2 żółtka
1 łyżeczka sody
maka do podsypania
tłuszcz do smażenia (np. smalec, 2 kostki)
Wszystkie składniki dokładnie mieszamy łyżką. Ciasto przekładamy na stolnicę, wcześniej podsypujemy mąką, chwilkę wyrabiamy i rozwałkujemy na grubość ok. 2 cm. Z ciasta wycinamy kółka, w środku każdego malutkie kółeczko. Kładziemy na gorący tłuszcz, smażymy z obu stron na złoty kolor. Usmażone pączki wykładamy na ręcznik papierowy, posypujemy cukrem pudrem.
SMACZNEGO!!!
