Wielu wśród nas, po okresie związanym z koronawirusem i wszelkimi z tym obostrzeniami, korzystając z pięknej pogody, zamiast do galerii, czy innych tego rodzaju przybytków, woli wybrać się z całymi rodzinami do parku, lasu, nad wodę czy w góry
Pamiętajmy o czekających tam na nas niebezpieczeństwach związanych ze żmijami czy kleszczami.
Uwaga na żmije
Żmija zygzakowata (Vipera berus) to jedyny wąż jadowity na terenie Polski. Podlega ochronie gatunkowej. Najczęściej można ją spotkać na terenach podgórskich, łąkach, pastwiskach, występuje w trzech odmianach: szarej, brunatnej i czarnej. Rozpoznaje się ją głównie po białym zygzaku na grzbietowej części ciała
Jad żmii zygzakowatej jest stosunkowo słaby. Zawiera hemorraginę (uszkodzenie ściany naczyń), koagulinę (zatory) i cytolizynę (uszkodzenie komórek). Szczególnie podatne na jego działanie są dzieci ze względu na małą masę ciała. Ukąszenie może być nieuświadomione przez osobę poszkodowaną, szczególnie jeśli jest to dziecko. Jad żmii jest najsilniejszy wiosną (najbardziej stężony). Nie każde ukąszenie żmii jest związane z wprowadzeniem jadu do organizmu człowieka. Zdarzają się tak zwane „suche ukąszenia”, kiedy jad nie jest wprowadzany do ciała (rzadko). Nawet martwe węże mogą „ukąsić” do kilku godzin po swojej śmierci! Miejscowo obserwowane są dwa ślady po zębach jadowych oddalone o 5-10 mm, pojawia się ból, zaczerwienienie, obrzęk, martwica. Po różnym czasie (minuty, godziny) rozwijają się objawy ogólne u około 25% ukąszonych (ból głowy, nudności, wymioty, biegunka, powiększenie w. chłonnych, niepokój, spadek ciśnienia, duszność, zaburzenia świadomości) prowadzące do wstrząsu. Śmiertelność po ukąszeniu żmii jest oceniana na ok. 1%.
Pierwsza pomoc polega na obmyciu zranienia zimną wodą i unieruchomieniu kończyny najlepiej poniżej poziomu ciała. Nie należy obmywać spirytusem! Wskazane jest ochłodzenie kończyny za pomocą woreczków z lodem, okrycie poszkodowanego i podanie płynów najlepiej pozajelitowo oraz uspokojenie chorego.
Metody polegające na nacinaniu rany i upuszczaniu krwi są historyczne i nie powinny być stosowane. Nie zaleca się również stosowania opasek uciskowych (niektórzy dopuszczają opaskę uciskającą naczynia żylne powyżej zranienia w przypadku przedłużonego transportu do szpitala), zabronione są próby wysysania jadu. Należy monitorować funkcje układów krążenia i oddechowego. Konieczny jest transport do szpitala. Przyczynowym postępowaniem jest podanie surowicy przeciwko jadowi żmii i chirurgiczne opracowanie zranienia. Postępowanie to powinno odbywać się na terenie ośrodka dysponującego zestawem przeciwwstrząsowym, po próbie uczuleniowej. Surowica obligatoryjnie powinna być zastosowana u dzieci i kobiet ciężarnych, w pozostałych przypadkach wg wskazań.
Sezon na kleszcze trwa
Kleszcze są pasożytami, które egzystują dzięki żywicielowi, jakim jest m.in. człowiek. Dojrzałe, zapłodnione samice, by złożyć jajeczka, muszą napić się krwi zwierzęcia lub człowieka, których obecność wyczuwają bezbłędnie z niewielkich odległości. Spadają z liści drzew, krzaków lub traw i wczepiają się w skórę. Sam moment przekłucia naskórka i wysysania krwi pozostaje niezauważony, ponieważ wydzielina zwierzęcia działa znieczulająco. Dopiero po 2-3 dniach podrażnione miejsce daje się nam we znaki – zaczyna swędzieć, a wypełniony krwią kleszcz powiększa się, przez co staje się lepiej widoczny. W miejscu ukłucia może wystąpić obrzęk, ból, swędzenie, zaczerwienienie.
Najczęstszymi miejscami ukąszenia u człowieka są głowa i uszy, miejsca zgięcia dużych stawów, ręce i nogi, pępek. Niektóre kleszcze są zakażone bakteriami i wirusami wywołującymi choroby, do zakażenia człowieka dochodzi w trakcie ssania krwi przez kleszcza. Najczęściej występujące w Polsce choroby przenoszone przez kleszcze, to borelioza i wirusowe odkleszczowe zapalenie mózgu. Obie choroby nie leczone, zagrażają niebezpiecznymi dla zdrowia powikłaniami.
Jedynym sposobem uniknięcia przykrych skutków choroby, jest zapobieganie. W tym celu konieczne jest stosowanie kilku prostych zasad. Należy:
– nosić odpowiednią odzież w lesie, zakrywającą jak najwięcej części ciała,
– stosować środki odstraszające kleszcze,
– unikać pobytu w rejonach, gdzie często występują zakażone kleszcze,
– po powrocie z lasu należy zmienić ubranie i wytrzepać odzież – kleszcze często nie od razu wczepiają się w skórę, dokładnie obejrzeć całe ciało.
Jeżeli zauważysz ukąszenie, natychmiast delikatnie usuń kleszcza – aby wyciągnąć kleszcza należy go ująć pincetą jak najbardziej z przodu, wystarczająco mocno żeby pinceta się nie ześliznęła i wyciągnąć go prosto, bez kręcenia. Uważaj, by nie zgnieść kleszcza, ponieważ można spowodować wyciśnięcie jego zawartości do ciała. Do kupienia w aptece są specjalne przyrządy do wyciągania kleszczy, pozwalające na proste i bezpieczne usunięcie kleszcza w całości bez względu na jego rozmiar.
Smarowanie kleszcza olejem, kremem, masłem lub jego wykręcanie może spowodować wstrzykniecie przez kleszcza jeszcze większej ilości materiału zakaźnego do ciała. Miejsce ukłucia po wyciągnięciu kleszcza należy zdezynfekować
Odkleszczowe zapalenie mózgu
Jest to ostra wirusowa choroba zakaźna, która dotyczy głównie ośrodkowego układu nerwowego. Może mieć różne postacie – od bezobjawowego zakażenia do zapalenia mózgu zagrażającego życiu. Maksimum zachorowań występuje w czerwcu/lipcu i w październiku – czyli z około 4 tygodniowym opóźnieniem w stosunku do aktywności kleszczy.
Okres wylęgania choroby trwa od 2 do 28 dni od momentu ukąszenia. Najczęściej zakażenie jest bezobjawowe. U ok. 30% osób choroba jest objawowa.
Szczepienia
Szczepienia zaleca się osobom przebywającym na terenach endemicznych: zatrudnionym przy eksploatacji lasów, stacjonującemu w lasach wojsku, rolnikom, młodzieży odbywającej praktyki oraz turystom, uczestnikom obozów i kolonii.
Szczepienie przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu jest zalecane przez Ministerstwo Zdrowia.
Dla zapewnienia odpowiedniego zabezpieczenia niezbędne jest uodpornienie podstawowe przez podanie szczepionki. Żeby szczepionka działała pewnie i długoczasowo, pobudza się układ obronny organizmu do tworzenia ciał obronnych przez trzyetapowe szczepienie. Później podawane jest szczepienie przypominające.
Pierwszą dawkę szczepionki najlepiej przyjąć w wybranym dniu, drugą dawkę otrzymamy 1-3 miesiące później, a trzecią dawkę 5 miesięcy po dawce drugiej. Aby uzyskać odporność przed sezonem aktywnosci kleszczy, który rozpoczyna się na wiosnę, najkorzystniej jest podać pierwszą i drugą dawkę w miesiącach zimowych.
Co trzy lata warto przyjąć jedno szczepienie przypominające. Przed zaszczepieniem należy skonsultować się z lekarzem!
Szczepienia przeciwko odkleszczowemu zapaleniu mózgu można wykonać w Wojewódzkiej Stacji Sanitarnio-Epidemiologicznej we Wrocławiu
Borelioza
Jest to przewlekła choroba bakteryjna przenoszona przez kleszcze, która przebiega z różnymi objawami narządowymi w kolejnych okresach choroby. Chorobę wywołują krętki z grupy Borrelia. Choroba nie przenosi się z człowieka na człowieka.
Zachorowania występują zwykle w miesiącach letnich – od kwietnia do października. Na zachorowanie narażeni są mieszkańcy, turyści, pracownicy leśni – na terenach, gdzie stwierdzono zakażone kleszcze.
Objawy kliniczne są różne w zależności od czasu trwania choroby. Charakterystycznym objawem I okresu są zmiany skórne w postaci rumienia (zaczerwienienia skóry), które występują w ciągu miesiąca w miejscu ukłucia przez zakażonego kleszcza. Zmianom skórnym może towarzyszyć świąd, bóle mięśni, stany podgorączkowe, niekiedy powiększenie węzłów chłonnych. W drugim okresie choroby – w kilka tygodni lub miesięcy od ukąszenia, występują objawy narządowe. Zwykle dotyczą układu ruchu (stawów) i układu nerwowego. Objawom ogólnego złego samopoczucia mogą towarzyszyć napadowe bóle stawowo-mięśniowe, porażenia nerwów rdzeniowych, czaszkowych (często nerwu twarzowego), objawy oponowe i mózgowe. Mogą występować także zaburzenia rytmu serca. W III okresie, który występuje po kilku miesiącach lub latach, objawy choroby przybierają formę zmian przewlekłych. Występują przewlekłe zmiany skórne, np. zanikowe zapalenie skóry i atrofia palców stóp, destrukcyjne zmiany zapalne stawów oraz przewlekłe zespoły neurologiczne.
Borelioza (borelioza z Lyme) – oznaczanie w surowicy krwi specyficznych przeciwciał IgM i IgG metodą ELISA i Western– blot. Rozpoznanie boreliozy wymaga dwuetapowej diagnostyki. W pierwszej kolejności wykonujemy test immunoenzymatyczny ELISA. Przy uzyskaniu wyniku dodatniego bądź wątpliwego należy z tej samej próbki krwi wykonać oznaczenie metodą Western– blot (test potwierdzenia).
Badanie ELISA wykonuje się w celu wykrycia w surowicy krwi specyficznych przeciwciał klasy IgM i IgG przeciw bakteriom Borrelia sp. Przeciwciała IgM u większości chorych pojawiają się po 3-4 tygodniach od zakażenia, natomiast IgG po 4-8 tygodniach i utrzymują się przez wiele lat. Badanie metodą Western-blot stanowi test potwierdzenia dla wyników wątpliwych i dodatnich uzyskanych metodą ELISA.
Borelioza (choroba z Lyme) jest chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterię Borrelia. Istnieje wiele gatunków Borrelia rozpowszechnionych na całym świecie mogących wywoływać boreliozę. Do zakażenia dochodzi na skutek ukłucia człowieka przez kleszcza. Borelioza objawia się przede wszystkim charakterystyczną zmianą skórną tzw. rumieniem wędrującym. Pojawia się on zwykle po kilku dniach, nie koniecznie w miejscu ukłucia. Jednakże może on zostać niezauważony bądź też nie pojawić się wcale (do 70% przypadków). Objawom skórnym mogą towarzyszyć objawy pseudogrypowe takie jak zmęczenie, złe samopoczucie, bóle mięśniowe i stawowe. Niestety bakteria może atakować także różne ważne narządy w organizmie człowieka. Mogą wystąpić obrzęki i bóle stawów, zwłaszcza stawów kolanowych i łokciowych. W przebiegu choroby może dojść do zajęcia ośrodkowego układu nerwowego (neuroboreliozy), co manifestuje się zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych, sztywnością karku, porażeniem nerwów, zaburzeniami czucia, zapaleniem mózgu. Borrelia może atakować także mięsień sercowy, co prowadzi do zaburzeń rytmu serca, kardiomiopatii.
Uwaga:
• Nie każdy kleszcz jest nosicielem boreliozy
• Nie zawsze ukłucie przez zarażonego kleszcza spowoduje boreliozę
• Nie wszystkie ukłucia kleszcza są przez pacjentów zauważone
• W przypadku pojawienia się typowych objawów boreliozy w postaci rumienia wędrującego należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza
• Diagnostycznie wiążące – stanowiące podstawę do rozpoczęcia terapii, są wyniki badań poziomu przeciwciał przeprowadzone z krwi pacjenta metodami ELISA i testem potwierdzającym Western-blot (zgodnie z rekomendacjami diagnostycznymi boreliozy)
• Przeciwciała pojawiają się u człowieka ok. 4-6 tygodni po ukłuciu przez kleszcza.
Str. 14-15 w numerze 433 tygodnika „Noworudzianin” dostępnym tutaj.
Numer 433
19-25 czerwca 2020 r.
