W sobotę 22 sierpnia wszyscy chętni mogli wziąć udział w bezpłatnej wycieczce z przewodnikiem w ramach #odkrywajlokalnie soboty z LOT Aglomeracji Wałbrzyskiej
Przewodnik turystyczny Witold Telus oprowadził i omówił sporej grupie osób historię Nowej Rudy.
Trasa wycieczki obejmowała:
– odrestaurowany w ostatnich latach rynek „starego miasta” wraz z XIX-wiecznym ratuszem i fontanną św. Floriana,
– spacer „Szlakiem grodu nad rzeką Włodzicą”,
– zwiedzanie zakamarków i uliczek „dolnego miasta”,
– kościół pw. św. Mikołaja,
– dawny kościół ewangelicki – dzisiejszy kościół pw. Bożego Ciała,
– Dwór Górny – tajemnica rodu von Tschischwitz,
– wejście na górę Krępiec szlakiem przyjaźni polsko-czeskiej,
– wejście szlakiem świętojańskim na Górę św. Anny,
– zwiedzanie kaplicy i wejście na wieżę widokową na Górze św. Anny,
– zejście do centrum szlakiem przy kapliczkach dżumowych,
– będący w trakcie rewitalizacji park przy ul. Strzeleckiej,
– pomnik Franca Eckerta (współtwórcy hymnu japońskiego) przed Miejskim Ośrodka Kultury.
Młodszym czytelnikom naszego tygodnika przedstawiamy historię Nowej Rudy w pigułce.
Początki miasta i okres czeski (do 1526 r.)
Nowa Ruda jest miastem założonym w dolinie rzeki Włodzicy i jej dopływów, pomiędzy Górami Sowimi a Wzgórzami Włodzickimi na linii szlaków handlowych prowadzących z dzisiejszych Czech do Śląska. Rozwój osady przypadł na czas kolonizacji niemieckiej za panowania czeskiego króla Przemysła Ottokara II (1253-1278). Pierwsza, historyczna wzmianka o grodzie nad Włodzicą, zamieszczona w najstarszej księdze fundacji miejskiej Kłodzka pochodzi z roku 1337 i wymienia proboszcza Reynharta. W 1347 r. osada należała do Hannusa Wusthuba, który w roku 1352 sprzedał noworudzkie dobra rodzinie Donynów.
W okresie następnych 120 lat w miasteczku rozwinęło się tkactwo i sukiennictwo oraz szewstwo, co zaowocowało nadaniem statutu cechowego szewcom w roku 1404 oraz sukiennikom w 1416 r. W latach 1427-1429 najazdy husytów doprowadziły do zniszczenia miasta, które powoli odbudowywało się z ruin na mocy nadanych przez Donynów na nowo praw w 1434 roku. Z tego roku pochodzi też pierwsza wzmianka o istnieniu na terenie Nowej Rudy kopalni węgla kamiennego.
W 1472 r. panem Nowej Rudy został Jerzy Stillfried, jeden ze „złotych rycerzy” króla Czech Jerzego z Podiebradów, który poślubiając siostrę ostatnich właścicieli Annę von Donyn, splótł dzieje miasta i swojej rodziny na trzy kolejne wieki.
Okres austriacki (1526-1742)
W XVI wieku Stillfriedowie stali się orędownikami wyznania protestanckiego, co skutkowało w czasie wojny trzydziestoletniej (1618-1648) najazdem hrabiego Bernarda Thurna w 1622 r. i drugą pożogą miasta. Wzięci do niewoli Stillfriedowie powrócili do wyznania katolickiego i uzyskali ponownie dobra noworudzkie.
W 1742 roku Nowa Ruda po zakupie ziemi kłodzkiej przez króla pruskiego od władcy Czech, weszła w skład państwa pruskiego. W kolejnych latach noworudzcy Stillfriedowie stali się właścicielami dóbr ziemskich także na 1/3 obszaru ziemi kłodzkiej. W 1810 roku noworudzkie dobra przeszły w ręce rodziny von Magnis i pozostały ich własnością do 1945 roku.
W 1855 r. Nowa Ruda stała się siedzibą powiatu, obejmującego dwa miasta (Nowa Ruda i Radków) oraz 37 wsi. W II połowie XIX wieku nastąpiło ożywienie gospodarcze, związane przede wszystkim z rozwojem przemysłu włókienniczego. Coraz większego znaczenia zaczęło nabierać także górnictwo węgla kamiennego. Powstała kopalnia „Ruben” w Nowej Rudzie, „Johann Babtista” w Słupcu, „Rudolph” w Przygórzu i „Wenzeslaus” w Ludwikowicach Kłodzkich.
Od 1871 r. Nowa Ruda należała do II Rzeszy Niemieckiej. W 1879 r. wybudowano do Nowej Rudy linię kolejową z Kłodzka, a rok później z Wałbrzycha. W następnej dekadzie doszło do najtragiczniejszego w dziejach miasta pożaru. 23 maja 1884 r. pożar strawił część domostw w rynku oraz kościół parafialny.
Działania I wojny światowej ominęły Nową Rudę, jednak wielu mieszkańców miasto, zaciągniętych do armii niemieckiej brało w niej udział i straciło życie. Miasto odczuło dość poważnie powojenny kryzys gospodarczy. Na skutek reformy administracyjnej Niemiec, Nowa Ruda utraciła w 1932 r. status miasta powiatowego. Po dojściu Hitlera do władzy w Niemczech ruch narodowosocjalistyczny zaczął wkraczać w życie miasta.
W 1937 r. miały miejsce uroczystości związane z 600-leciem istnienia miasta. Na tę okoliczność wydano kronikę Nowej Rudy autorstwa prof. Josepha Wittiga.
II wojna światowa nie objęła swoimi działaniami wojennymi miasta. Jednak wówczas miała miejsce największa katastrofa górnicza w kopalniach noworudzkich. W kopalni „Ruben” zginęło 187 górników.
Okres polski (od 1945 r.)
Po kapitulacji III Rzeszy w maju 1945 r. do Nowej Rudy wkroczyły oddziały Armii Czerwonej, a w czerwcu przybyli już do miasta pierwsi Polacy. Po zakończeniu sporów terytorialnych z Czechami o ziemię kłodzką, Nowa Ruda znalazła się w granicach państwa polskiego. Pierwszym polskim burmistrzem został Edward Miernik. Pierwszym proboszczem parafii św. Mikołaja ks. dr Michał Białowąs, repatriant z diecezji lwowskiej.
W tym czasie Nową Rudę zasiedliła ludność z Polski Centralnej oraz repatrianci z Kresów Wschodnich. Przybywali też polscy górnicy z Francji oraz Polacy z innych krajów europejskich. W ten sposób wytworzyło się specyficzne społeczeństwo, które przez wiele lat przechodziło trudny proces integracji.
Powojenni mieszkańcy znaleźli zatrudnienie w przemyśle wydobywczym i włókienniczym. Powstała Kopalnia Węgla Kamiennego „Nowa Ruda”, w skład której weszła kopalnia „Piast” (dawna „Ruben”) oraz kopalnia „Słupiec” („Johann Babtistagrube”). Utworzono Zakład Przemysłu Włókienniczego „Nowar”, specjalizujące się w produkcji sztucznego jedwabiu.
W 1954 r. Nowa Ruda po raz drugi stała się siedzibą powiatu noworudzkiego, który był najmniejszym powiatem ówczesnego województwa wrocławskiego i przetrwał do reformy administracyjnej państwa w 1975 r.
W 1970 r. zakończono budowę Miejskiego Ośrodka Kultury, a w 1972 r. po raz pierwszy zorganizowano w Nowej Rudzie Festiwal Studentów Szkół Artystycznych, dla wielu kojarzący się z pojawieniem się na stacji kolejowej białej lokomotywy. Rok później Nową Rudę połączono administracyjnie ze Słupcem.
W II połowie lat 70 XX wieku miały miejsce tragiczne wypadki w KWK „Nowa Ruda”. W 1976 r. zginęło 17 górników, a trzy lata później 7. Po ogłoszeniu stanu wojennego w kopalni noworudzkiej miał miejsce strajk, zakończony aresztowaniami i procesami.
Okres przemian 1989 r. zaznaczył się licznym udziałem mieszkańców. W maju 1990 r. miały miejsce pierwsze wolne wybory do władz samorządowych i w Nowej Rudzie kandydaci Komitetu Obywatelskiego uzyskali wszystkie mandaty w 28-osobowej Radzie Miejskiej. Burmistrzem został Stanisław Łukasik. W roku 1991 władze Nowej Rudy podpisały porozumienie partnerskie z niemieckim miastem Castrop-Rauxel oraz z francuskim Wallers-Arenberg, a rok później z sąsiednim czeskim miastem Broumov.
W 1992 r. KWK „Nowa Ruda” postawiono w stan likwidacji – Pole „Piast” zamknięto już w 1994 r., a Pole „Słupiec” w roku 2000. W międzyczasie zlikwidowano zakłady włókiennicze „Nowar”, filię dzierżoniowskich zakładów „Diora” oraz wiele innych miejsc pracy.
źródło: UM Nowa Ruda
Str. 7 w numerze 443 tygodnika „Noworudzianin” dostępnym tutaj.
Numer 443
28 sierpnia – 3 września 2020 r.
